Η Αντίκυρα από τον Όμηρο ως....

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΑΣ ΔΙΚΤΥΝΝΑΣ

Ο Παυσανίας περιγράφοντας τα ιερά της Αντίκυρας αναφέρεται σε δυο ακόμη ναούς, για τους οποίους δεν υπάρχει ως τώρα ανασκαφική ταύτιση της ακριβής τους θέσης.

Ο πρώτος βρισκόταν στην καρδιά της αρχαίας πόλης, κοντά στο λιμάνι και ήταν αφιερωμένος στον Ποσειδώνα. Ήταν ένα σχετικά απλό κτίσμα από ανεπεξέργαστους λίθους και το εσωτερικό των τοίχων ήταν καλυμμένο με κονίαμα. Μέσα στο ναό υπήρχε ένα άγαλμα που, πάντα σύμφωνα με τον περιηγητή, παρίστανε το θεό να πατάει με το δεξί πόδι σε ένα βράχο, να ακουμπά το δεξί χέρι στο λυγισμένο γόνατο, ενώ το αριστερό χέρι στηριζόταν σε μια τρίαινα. Στη βάση του αριστερού ποδιού υπήρχε ένα δελφίνι. Ο τύπος αυτός είναι γνωστός ως «Ποσειδώνας του Λατερανού» από ένα μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο που βρέθηκε στη Ρώμη και κάποτε φυλασσόταν στο Λατερανό. Υποτίθεται πως αντιγράφει το άγαλμα που είχε φτιάξει ο φημισμένος γλύπτης Λύσιππος, και το οποίο είχε στηθεί στο Λέχαιο, το λιμάνι της Κορίνθου στον Κορινθιακό κόλπο (η Κόρινθος είχε και άλλο λιμάνι στο Σαρωνικό, τις Κεγχρεές).

Παρόλο που δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι το άγαλμα της Αντίκυρας ήταν επίσης έργο του Λυσίππου, αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Λύσιππος είναι γνωστό πως εργάστηκε στους γειτονικούς Δελφούς. Δεν αποκλείεται λοιπόν, οι Αντικυρείς να του παρήγγειλαν και εκείνοι το άγαλμα του Ποσειδώνα για το ναό τους. Φυσικά τίποτα δεν αποκλείει και την πιθανότητα ο Ποσειδώνας της Αντίκυρας να ήταν ένα ελληνιστικό ή ρωμαϊκό αντίγραφο του έργου που υψωνόταν στο Λέχαιο.
Ο ναός καθώς είπαμε δεν έχει βρεθεί. Βρέθηκε όμως το κεφάλι και το χέρι ενός πήλινου γυναικείου αγάλματος που ίσως σχετίζεται με το ναό. Το χέρι κρατά ομοίωμα πλοίου και εφόσον ανήκε σε γυναικεία μορφή θα πρέπει να υποθέσουμε ότι παρίστανε είτε κάποια θαλάσσια θεότητα (Αμφιτρίτη ή Λευκοθέα) ή πιο πιθανόν κάποια Νίκη (προσωποποίηση κάποιας ναυτικής νίκης των Αντικυραίων).

Η χρονολόγησή του στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. δεν επιτρέπει ταύτιση με κάποιο συγκεκριμένο ναυτικό γεγονός. Το βέβαιο ωστόσο είναι ότι ο Ποσειδώνας ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για την πόλη και παριστανόταν και στον εμπροσθότυπο του νομίσματος που έκοψε η Αντίκυρα στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.

Ο δεύτερος ναός που σχετίζεται με την Αντίκυρα βρισκόταν αρκετά έξω από την πόλη, και μάλιστα πιο κοντά στην Άμβροσσο (Δίστομο). Η θέση του δεν είναι βεβαιωμένη αλλά ίσως βρισκόταν στο λόφο πάνω από το σημερινό γήπεδο του Διστόμου, ή πιο πιθανό σε κάποια θέση πάνω στον παλιό (εσωτερικό) δρόμο-μονοπάτι που οδηγούσε από την Αντίκυρα, μέσω της χαράδρας Αντήχος, στο Δίστομο.

Ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη Δίκτυννα και ο περιηγητής είχε δει μέσα σε αυτόν ένα άγαλμα της θεάς από μαύρο λίθο που το απέδιδε σε αιγινήτη τεχνίτη. Η Άρτεμις Δίκτυννα λατρευόταν κυρίως στη δυτική Κρήτη (Άπτερα και Φαλάσαρνα), αλλά και στην Αθήνα, τη Φώκαια της Μικράς Ασίας και τη Μασσαλία, που ήταν αποικία της Φώκαιας (και ας μη ξεχνάμε ότι και η Φώκαια ήταν αποικία της Φωκίδας). Παρόλο λοιπόν που ο ναός ήταν κοντά στην Άμβροσσο, τουλάχιστον στα ρωμαϊκά χρόνια φαίνεται πως βρισκόταν στον έλεγχο της Αντίκυρας, καθώς οι ιέρειες ήσαν Αντικυριώτισες. Έχουν βρεθεί μάλιστα δυο επιγραφές στην Αντίκυρα που τιμούν τις ιέρειες Ευπορεία Σωστράτου και Λαμία Δράκοντος. Ήταν βάθρα αγαλμάτων που είχαν στήσει οι συγγενείς των ιερειών με ψήφισμα της βουλής και του δήμου των Αντικυραίων.

Δρ. Θάνος Σίδερης
Προϊστάμενος Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού